آنالیز مایع منی (semen) و تست های تکمیلی ارزیابی کیفیت اسپرم

ناباروری به عنوان ناتوانی در بارداری پس از یک سال رابطه جنسی حفاظت نشده تعریف می شود. حدود 15% از زوج‌ها در سنین باروری، ناباروری را تجربه می کنند. 30% از کل موارد ناباروری در زوج ها بطور مستقیم به مشکلات در مردان مربوط است. مایع منی (semen) شامل اسپرماتوزوا و ترشحات مختف از اندام‌های جنسی مردانه است. در آنالیز مایع منی، عواملی مانند تعداد اسپرم‌ها، حجم مایع‌، غلظت اسپرم‌‌ها، زنده مانی، تحرک و شکل اسپرم‌ها بررسی می شوند.

براساس دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی (WHO) سال 2010، مقادیر مرجع و حداقل مقدار قابل قبول در آنایز مایع منی به شرح زیر است:

حجم (Volume): 1.5ml <

pH: 7.2 <

تعداد کل اسپرم‌ها (Total sperm number): 39 میلیون اسپرم و یا بیشتر در هر انزال

مورفولوژی (Morphology): بیشتر از 4% اسپرم‌ها لازم است شکل طبیعی داشته باشند.

زنده مانی (vitality): بیشتر از 58% اسپرم‌ها لازم است زنده باشند.

تحرک پیشرونده (Progressive motility): بیشتر از 32%

تحرک کل (تحرک پیشرونده و غیر پیشرونده): بیشتر از 40%

چسبندگی اسپرم‌ها (Sperm agglutination): عدم چسبندگی

ویسکوزیته (Viscosity): کم‌تر از 2 سانتی‌متر پس از مایع شدن

تست‌های تکمیلی جهت تشخیص موارد خاص

• تست سنجش شکستگی DNA اسپرم (SDFA)

تست SDFA (Sperm DNA Fragmentation Assay) جهت بررسی کیفیت اسپرم انجام می شود. درواقع این تست به بررسی وجود شکستگی در DNA اسپرم می‌پردازد. سطح بالای شکستگی DNA اسپرم می تواند با مشکلات باروری، سقط جنین و حتی بیماری‌های احتمالی در نسل‌های آینده مرتبط باشد.

• تست سنجش بلوغ کروماتین اسپرم (SCMA)

تست SCMA (Sperm Chromatin Maturation Assay) نیز به منظور ارزیابی بلوغ کروماتین اسپرم انجام می شود. مطالعات نشان داده اند که کیفیت کروماتین اسپرم رابطه مستقیمی با احتمال موفقیت بارداری دارد. بلوغ کروماتین نقش مهمی در قابلیت اسپرم برای باروری دارد.

• تست زنده‌مانی اسپرم (Sperm Vitality Test)

در این تست، درصد اسپرم‌های زنده و مرده در یک نمونه مایع منی محاسبه می شود. نکته اصلی این است که تحرک اسپرم معمولا نشان‌دهنده زنده‌بودن آن است اما تمام اسپرم‌های غیرمتحرک لزوما مرده نیستند. به عبارت دیگر، براساس دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی، شاخص زنده‌مانی در تمام آزمایشات semen اندازه‌گیری نمی شود و تنها زمانی استفاده می‌شود که بیش از 40% از اسپرم‌ها غیرمتحرک باشند.

• تست پراکسیداز اسپرم (Peroxidase Test)

این تست به منظور شناسایی و اندازه‌گیری تعداد لکوسیت‌ها در مایع منی استفاده می‌شود. حضور لکوسیت‌ها در مایع منی می تواند نشان‌دهنده التهاب یا عفونت در دستگاه تناسلی مردان باشد. این تست یکی از ابزارهای مهم برای تشخیص عفونت های سابکلینیکال (بدون علائم واضح) است که ممکن است بر کیفیت اسپرم و باروری تاثیر بگذارد.

• تست بقا (Survival Test)

این تست برای ارزیابی مدت زنده‌مانی و پایداری اسپرم‌ها انجام می‌شود. در این تست، اسپرم‌ها در محیط‌‌های کنترل‌شده نگهداری می‌شوند و سپس درصد اسپرم‌های زنده در زمان‌های مختلف بررسی می‌شود.

شرایط قبل از انجام تست

• پرهیز از انزال 2 تا 3 روز قبل از تست
• پرهیز از مصرف الکل و دخانیات حداقل 2 تا 5 روز قبل از تست
• اجتناب از گرمای‌زیاد (سونا، جکوزی و حمام‌های گرم)

منابع:

1. Vander Borght M, Wyns C. Fertility and infertility: Definition and epidemiology. Clin Biochem. 2018 Dec;62:2-10.
2. National Collaborating Centre for Women’s and Children’s Health (UK). Fertility: Assessment and Treatment for People with Fertility Problems. Royal College of Obstetricians & Gynaecologists; London: Feb, 2013.
3. Thonneau P, Marchand S, Tallec A, Ferial ML, Ducot B, Lansac J, Lopes P, Tabaste JM, Spira A. Incidence and main causes of infertility in a resident population (1,850,000) of three French regions (1988-1989). Hum Reprod. 1991 Jul;6(6):811-6.
4. Björndahl L, Kvist U. Sequence of ejaculation affects the spermatozoon as a carrier and its message. Reprod Biomed Online. 2003 Oct-Nov;7(4):440-8. [PubMed]
5. Leslie SW, Soon-Sutton TL, Khan MAB. StatPearls [Internet]. StatPearls Publishing; Treasure Island (FL): Feb 25, 2024. Male Infertility.
6. Lotti F, Maggi M. Ultrasound of the male genital tract in relation to male reproductive health. Hum Reprod Update. 2015 Jan-Feb;21(1):56-83.
7. Poland ML, Moghissi KS, Giblin PT, Ager JW, Olson JM. Variation of semen measures within normal men. Fertil Steril. 1985 Sep;44(3):396-400.
8. Jones DM, Kovacs GT, Harrison L, Jennings MG, Baker HW. Immobilization of sperm by condoms and their components. Clin Reprod Fertil. 1986 Dec;4(6):367-72.
9. Gottardo F, Kliesch S., World Health Organization. [Semen analysis: spermiogram according to WHO 2010 criteria]. Urologe A. 2011 Jan;50(1):101-8.
10. McLachlan RI, Baker HW, Clarke GN, Harrison KL, Matson PL, Holden CA, de Kretser DM., Andrology Australia Australian Centre of Excellence in Male Reproductive Health. Fertility Society of Australia Scientists in Reproductive Technology Subcommittee. Board of Education of the Royal College of Pathologists of Australia. Semen analysis: its place in modern reproductive medical practice. Pathology. 2003 Feb;35(1):25-33.
11. Practice Committee of the American Society for Reproductive Medicine. Diagnostic evaluation of the infertile male: a committee opinion. Fertil Steril. 2015 Mar;103(3):e18-25.
12. Fields E, Chard J, James D, Treasure T., Guideline Development Group. Fertility (update): summary of NICE guidance. BMJ. 2013 Feb 20;346:f650.
13. Perera ND, Hill JT. Erectile and ejaculatory failure after transurethral prostatectomy. Ceylon Med J. 1998 Jun;43(2):74-7.
14. Weiske WH, Sälzler N, Schroeder-Printzen I, Weidner W. Clinical findings in congenital absence of the vasa deferentia. Andrologia. 2000 Jan;32(1):13-8.
15. McLachlan RI, O’Bryan MK. Clinical Review#: State of the art for genetic testing of infertile men. J Clin Endocrinol Metab. 2010 Mar;95(3):1013-24.
16. Ross A, Bhasin S. Hypogonadism: Its Prevalence and Diagnosis. Urol Clin North Am. 2016 May;43(2):163-76.
17. Rosa S, Biason-Lauber A, Mongan NP, Navratil F, Schoenle EJ. Complete androgen insensitivity syndrome caused by a novel mutation in the ligand-binding domain of the androgen receptor: functional characterization. J Clin Endocrinol Metab. 2002 Sep;87(9):4378-82.
18. Yu J, Chen Z, Ni Y, Li Z. CFTR mutations in men with congenital bilateral absence of the vas deferens (CBAVD): a systemic review and meta-analysis. Hum Reprod. 2012 Jan;27(1):25-35. 19. Daudin M, Bieth E, Bujan L, Massat G, Pontonnier F, Mieusset R. Congenital bilateral absence of the vas deferens: clinical characteristics, biological parameters, cystic fibrosis transmembrane conductance regulator gene mutations, and implications for genetic counseling. Fertil Steril. 2000 Dec;74(6):1164-74.
19. Meacham RB, Hellerstein DK, Lipshultz LI. Evaluation and treatment of ejaculatory duct obstruction in the infertile male. Fertil Steril. 1993 Feb;59(2):393-7.
20. El Osta R, Almont T, Diligent C, Hubert N, Eschwège P, Hubert J. Anabolic steroids abuse and male infertility. Basic Clin Androl. 2016;26:2.
21. Wang C, Swerdloff RS. Limitations of semen analysis as a test of male fertility and anticipated needs from newer tests. Fertil Steril. 2014 Dec;102(6):1502-7.
22. Wilton LJ, Temple-Smith PD, Baker HW, de Kretser DM. Human male infertility caused by degeneration and death of sperm in the epididymis. Fertil Steril. 1988 Jun;49(6):1052-8.
23. Chemes EH, Rawe YV. Sperm pathology: a step beyond descriptive morphology. Origin, characterization and fertility potential of abnormal sperm phenotypes in infertile men. Hum Reprod Update. 2003 Sep-Oct;9(5):405-28.
24. Gatimel N, Moreau J, Parinaud J, Léandri RD. Sperm morphology: assessment, pathophysiology, clinical relevance, and state of the art in 2017. Andrology. 2017 Sep;5(5):845-862.

26.Wolff H. The biologic significance of white blood cells in semen. Fertil Steril. 1995 Jun;63(6):1143-57.

27. Practice Committee of the American Society for Reproductive Medicine. Electronic address: asrm@asrm.org; Practice Committee of the American Society for Reproductive Medicine. Smoking and infertility: a committee opinion. Fertil Steril. 2018 Sep;110(4):611-618.
28. Sharma R, Biedenharn KR, Fedor JM, Agarwal A. Lifestyle factors and reproductive health: taking control of your fertility. Reprod Biol Endocrinol. 2013 Jul 16;11:66.
29. Saal W, Happ J, Cordes U, Baum RP, Schmidt M. Subcutaneous gonadotropin therapy in male patients with hypogonadotropic hypogonadism. Fertil Steril. 1991 Aug;56(2):319-24.